Schenkingen spelen een essentiële rol in vermogensplanning, maar de complexiteit hiervan wordt vaak onderschat. Laten we dit verder bekijken aan de hand van een voorbeeld:

Maria ontdekte na het overlijden van haar moeder dat ze in de loop der jaren meer dan 300.000 euro cash in het geheim had geschonken aan haar kleinkinderen. Van de erfenis van Maria, als enig kind, bleven na betaling van de openstaande kosten en erfbelasting slechts enkele honderden euro’s over.

Deze situatie roept vragen op over de geldigheid van schenkingen en de bescherming van de rechten van de wettelijke erfgenamen.

De erfrechtelijke reserve

De schenker is vrij om beslissingen te nemen over zijn/haar vermogen naar eigen wens. Zolang de schenker handelingsbekwaam is, mag deze schenkingen doen aan wie hij/zij wil.

Na het overlijden van een persoon, genieten zijn kinderen echter van een bijzondere bescherming in ons recht, die bekend staat als de wettelijke reserve. De totale reserve van de kinderen bedraagt de helft van het vermogen van de overledene. Maar deze reserve wordt niet alleen berekend op basis van de goederen die de overledene achterlaat bij zijn/haar overlijden, maar ook op het vermogen dat de overledene zou hebben achtergelaten als hij het niet had verminderd door schenkingen tijdens zijn/haar leven. Dit vermogen staat bekend als de "fictieve massa".

De "fictieve massa" wordt dus gedefinieerd als het geheel van goederen waarover de overledene beschikte op het moment van overlijden, inclusief de goederen die hij tijdens zijn leven heeft geschonken, verminderd met de reeds bestaande kosten van de overledene en de kosten die zijn ontstaan door het overlijden (bijvoorbeeld begrafeniskosten).

Handgiften

Maar net hier wringt het schoentje in bovenstaand voorbeeld…

Maria is hier de enige erfgenaam. Als ze niet kan bewijzen aan wie de schenkingen zijn gedaan, kan ze haar recht op haar wettelijke reserve niet doen gelden. Dat is het grote probleem met cashafhalingen, gevolgd door handgiften, aangezien hier geen enkel bewijs is. De situatie zou anders zijn met bankoverschrijvingen omdat in dat geval een bankonderzoek tot resultaten zou kunnen leiden.

Als de overledene andere personen als legatarissen heeft aangewezen in een testament, moeten deze personen bij de notaris worden opgeroepen en zal aan hen worden gevraagd of ze al schenkingen hebben ontvangen. De notaris is immers verplicht een inventaris op te maken. Alle erfgenamen moeten onder eed verklaren dat ze geen kennis hebben van een ‘verduistering’ van goederen. Als ze daarover liegen, is er sprake van heling en kan een gerechtelijk onderzoek gestart worden. Als blijkt dat erfgenamen schenkingen verborgen houden, verliezen zij alle rechten in die verborgen goederen.

Wanneer in bovenstaand voorbeeld, de moeder van Maria ook de kinderen en achterkleinkinderen van Maria had opgenomen als legatarissen, dan zouden deze de schenkingen die zij gekregen hebben terug moeten inbrengen in de nalatenschap. Zo zou Maria haar recht op de helft van de fictieve massa kunnen laten gelden.

Nalatenschap verwerpen?

Niemand is verplicht om een nalatenschap te aanvaarden. Elke erfgerechtigde kan de nalatenschap verwerpen.

Dit is zeker aan te raden in het geval dat de schulden van de nalatenschap groter zijn dan de activa of indien een erfgenaam in een situatie belandt waarbij hij/zij erfbelasting moet betalen op iets wat hij/zij niet gekregen heeft. Inderdaad, de belastingdienst kan een beroep doen op het "vermoeden van eigendom" van de goederen die zich bevonden in het vermogen van de overledene gedurende de laatste drie jaar van zijn/haar leven. In dat geval gaat de fiscus ervan uit dat die geldsommen nog steeds aanwezig zijn in het vermogen op het moment van overlijden. Dit zou vervolgens gevoegd worden bij het actief van de nalatenschap en dus onderworpen worden aan erfbelasting.
Maria zou dus belast kunnen worden op geld dat ze niet heeft ontvangen!

Indien men de nalatenschap wil verwerpen, moet men een authentieke akte ondertekenen voor een notaris. Het is ook zeer belangrijk om geen handelingen te stellen die gelijkgesteld kunnen worden met het stilzwijgend aanvaarden van de nalatenschap.

Conclusie

Het verhaal van Maria illustreert de delicate evenwichtsoefening tussen de vrijheid van schenken en de bescherming van de rechten van de wettelijke erfgenamen.

Tijdens het leven kan de schenker, indien hij/zij handelingsbekwaam is, vrij over zijn vermogen beschikken en dus schenken aan wie hij/zij wil. Indien er tijdens het leven handgiften gedaan werden en geen bewijs geleverd kan worden van de begunstigden, dan kan dit zuur komen te staan bij de wettelijke erfgenamen.

Soms kan het beter zijn om de nalatenschap te verwerpen, vooral bij grote schulden of mogelijke erfbelasting op niet-ontvangen activa. Het is hierbij van groot belang om handelingen die als een stilzwijgende aanvaarding kunnen worden beschouwd te vermijden.

De informatie in dit document houdt geen advies in over financiële planning met betrekking tot uw persoonlijke situatie. Dit document bevat juridische en/of fiscale informatie, gebaseerd op de wetgeving en de rechtspraak van kracht op het ogenblik van de redactie ervan. Eventuele nieuwe wetgeving of rechtspraak van na de redactiedatum van het document is hier niet in opgenomen.