Het komt steeds vaker voor dat gescheiden ouders opnieuw in het huwelijksbootje stappen. Erfrechtelijk kan dit nadelige gevolgen hebben voor de kinderen uit een vorige relatie, aangezien de nieuwe huwelijkspartner volgens de wet het vruchtgebruik van de gehele nalatenschap van zijn/haar echtgenoot verkrijgt, terwijl de kinderen slechts de blote eigendom ervan erven. Het is begrijpelijk dat sommige kinderen hier niet blij mee zijn. Om dergelijke conflicten te voorkomen, kan het verstandig zijn een Valkeniersclausule in het huwelijkscontract op te nemen.

Neem het volgende voorbeeld:

De moeder van Bjorn komt te overlijden. Ze bezat meerdere onroerende goederen die ze verhuurde. Doordat Bjorns moeder hertrouwde zonder een testament op te stellen met specifieke regelingen, erft haar man nu het vruchtgebruik van de nalatenschap, inclusief de huurinkomsten. Bjorn erft de blote eigendom, waarop hij uiteraard erfbelasting verschuldigd is. Hierdoor ziet Bjorn niets van de nalatenschap van zijn moeder, maar wordt hij wel geconfronteerd met de erfbelasting, die hoog kan oplopen.

Hoewel velen deze situatie als onrechtvaardig ervaren, is dit eigenlijk een standaard toepassing van het wettelijk erfrecht.

Welke mogelijkheden heeft u als erfgenaam?

1. De nalatenschap verwerpen

U kan de nalatenschap verwerpen door een verklaring af te leggen bij de notaris. Dit is natuurlijk niet vanzelfsprekend en vaak ook niet de gewenste keuze.

2. Wachten tot het overlijden van uw stiefouder

U zou kunnen wachten tot uw stiefouder komt te overlijden. In dat geval eindigt het vruchtgebruik en wordt u volle eigenaar van de nalatenschap, zonder hierop opnieuw erfbelasting te moeten betalen. Ook dit is vaak geen ideale optie vanwege de onzekerheid over het tijdstip waarop u de volle eigendom zult verkrijgen.

3. Een omzetting van het vruchtgebruik vragen

Tot slot kan u voor de onroerende goederen, met uitzondering van de gezinswoning, een omzetting van het vruchtgebruik vragen. Dit is een basisrecht waarover u beschikt. Deze omzetting houdt in dat uw stiefouder een deel van zijn/haar vruchtgebruik aan u geeft. In ruil geeft u dan weer een deel van uw blote eigendom aan uw stiefouder. Er wordt dus een nieuwe verdeling gemaakt en u en uw stiefouder worden elk volledig eigenaar van een deel van de nalatenschap.

De waarde van het vruchtgebruik is afhankelijk van verschillende factoren. Zo speelt de levensverwachting van de vruchtgebruiker een rol: hoe langer de levensverwachting, hoe hoger de waarde van het vruchtgebruik. Daarnaast spelen ook de leeftijd en het geslacht van de vruchtgebruiker een rol. Andere elementen, zoals de verkoopwaarde van het goed waarop het vruchtgebruik van toepassing is, kunnen ook een impact hebben op de waarde van het vruchtgebruik.

De waarde van het vruchtgebruik wordt bepaald aan de hand van algemeen geaccepteerde conversietabellen. Deze tabellen geven de waarde weer als een percentage van het betreffende goed in volle eigendom. De waarde van de blote eigendom is dan gelijk aan het verschil tussen de waarde van de volle eigendom en de waarde van het vruchtgebruik.

Het is ook mogelijk om het vruchtgebruik om te zetten in een geldsom waarbij u een som geld ter waarde van het vruchtgebruik betaalt aan uw stiefouder. Tot slot kan u het vruchtgebruik ook omzetten in een rente, al is dat eerder uitzonderlijk in een situatie stiefouder-stiefkind.

Biedt de valkeniersclausule een oplossing?

De valkeniersclausule kan een oplossing bieden in bovenstaande situatie. Het waarborgt de erfrechten van de kinderen uit een eerste relatie en voorkomt dat zij in een verhouding vruchtgebruik-blote eigendom terechtkomen met de nieuwe huwelijkspartner, wat tot moeilijkheden en spanning kan leiden.

Deze clausule laat echtgenoten toe om op voorhand geheel of gedeeltelijk afstand te doen van hun erfrechten in de nalatenschap van de overleden huwelijkspartner. Men kan hier dus zeer ver in gaan. Wel geldt een absoluut minimumrecht voor de langstlevende huwelijkspartner. Hij/zij geniet minstens een recht van bewoning op de gezinswoning (en gebruik van de bijhorende inboedel) gedurende een periode van 6 maanden na het overlijden van de eerststervende.

Opdat deze clausule uitwerking kan hebben, moet voldaan zijn aan een aantal voorwaarden:

• Het koppel moet getrouwd zijn of van plan zijn om te trouwen;
• De valkeniersclausule moet toegevoegd worden aan het huwelijkscontract of aan een wijzigingsakte¹ van het huwelijkscontract, en;
• Minstens één van de partners moet minstens één kind uit een vorige relatie hebben.

Wel valt op te merken dat een valkeniersclausule geen 100% zekerheid biedt voor de kinderen. De erflater kan nog steeds een testament (laten) opmaken en zo bijkomende goederen toekennen aan zijn/haar huwelijkspartner. Ook een schenking aan hem/haar blijft mogelijk. Toch moet nog steeds rekening gehouden worden met de reserve van de kinderen².

Wenst u een dergelijke clausule op te nemen in uw huwelijkscontract? Vergeet dan niet dat u een strikt formalisme dient na te leven. Het is aangeraden om enkele weken op voorhand een afspraak bij de notaris vast te leggen.

Conclusie

Wanneer gescheiden ouders hertrouwen, kan dit erfrechtelijke gevolgen hebben voor de kinderen. In zo'n situatie erft de nieuwe huwelijkspartner het vruchtgebruik van de gehele nalatenschap, terwijl de kinderen alleen de blote eigendom erven. Dit kan leiden tot ongewenste situaties.

Om hieraan tegemoet te komen, kan de valkeniersclausule een oplossing bieden. Deze clausule waarborgt de erfrechten van de kinderen uit een eerste relatie doordat het wettelijk erfrecht van de langstlevende huwelijkspartner in onderling akkoord kan worden verminderd, ten gunste van de kinderen van de erflater. Wel moet rekening gehouden worden met het minimum recht van bewoning van de nieuwe huwelijkspartner. Tot slot, kan de erflater zijn/haar echtgenoot nog steeds meer rechten toekennen via een testament of een schenking en biedt de valkeniersclausule dus geen 100% zekerheid aan de kinderen van de erflater.

¹ De overeenkomst moet anderhalve maand voor het huwelijk gesloten worden, vanwege de formaliteiten met betrekking tot de erfovereenkomsten die in de wet zijn vastgelegd. Een wijzigingsakte wordt opgesteld door de notaris om een bestaand huwelijkscontract te wijzigen.

² De totale reserve van de kinderen samen bedraagt de helft van uw vermogen. Hoeveel elk kind minimaal moet ontvangen, hangt dus af van het aantal kinderen: één kind erft de helft van het vermogen, dus de totale reserve. Zijn er twee kinderen, dan erven zij elk 1/4e van het vermogen.

De informatie in dit document houdt geen advies in over financiële planning met betrekking tot uw persoonlijke situatie. Dit document bevat juridische en/of fiscale informatie, gebaseerd op de wetgeving en de rechtspraak van kracht op het ogenblik van de redactie ervan. Eventuele nieuwe wetgeving of rechtspraak van na de redactiedatum van het document is hier niet in opgenomen.