Het openvallen van een nalatenschap is een belangrijk moment dat veel vragen en onzekerheden met zich mee kan brengen. Erfgenamen moeten snel beslissingen nemen die grote financiële en juridische gevolgen kunnen hebben. Volgens Notaris.be hebben in de eerste helft van 2024 gemiddeld 5109 mensen per maand een erfenis gratis verworpen. In 2020 ging het nog om een gemiddelde van 3200 mensen per maand.1 Er is dus een sterke stijging van het aantal mensen dat hun erfenis niet aanvaardt. Wanneer is dit echter een verstandige beslissing?
Bij het openvallen van een nalatenschap krijgen erfgenamen een belangrijke keuze voorgelegd: het aanvaarden of verwerpen van de nalatenschap. De erfgenaam kan dan kiezen uit 3 opties: de zuivere aanvaarding, de aanvaarding onder boedelbeschrijving of de verwerping. Het is belangrijk om een weloverwogen keuze te maken, aangezien het accepteren van een nalatenschap risico’s kan meebrengen. Naast activa kunnen er ook schulden in de nalatenschap zitten, die dan ook mee geërfd worden.
1. De zuivere aanvaarding
Bij zuivere aanvaarding van de nalatenschap is de erfgenaam verplicht alle kosten en schulden van de nalatenschap te dragen. Als de schulden groter zijn dan de activa van de nalatenschap, dient de erfgenaam eigen middelen te gebruiken om deze schulden te vereffenen. De erfgenaam zal dus voor deze optie kiezen wanneer hij zeker weet dat de activa groter zijn dan de schulden.
De zuivere aanvaarding van de nalatenschap kan expliciet gebeuren, maar dit is geen vereiste. Erfgenamen kunnen ook het vermoeden opwekken de nalatenschap zuiver te aanvaarden door bepaalde handelingen te stellen. Dit wordt de stilzwijgende aanvaarding van de nalatenschap genoemd. Dit is het geval wanneer een handeling wordt gesteld die kan worden aanzien als een aanvaarding. Bepaalde handelingen zoals het verhuren of verkopen van een onroerend goed dat tot de nalatenschap behoort, of het meenemen van meubels of linnen uit de eigendom van de overledene kunnen als stilzwijgende aanvaarding worden beschouwd. Zelfs het betalen van medische kosten van de overledene kan als stilzwijgende aanvaarding aanzien worden.
Tot slot verliest de erfgenaam die ter kwader trouw informatie verzwijgt of valse verklaringen aflegt met betrekking tot de samenstelling van de nalatenschap om hieruit voor zichzelf een voordeel te verkrijgen (= heling), de mogelijkheid om de nalatenschap te verwerpen en zal dus de schulden van de nalatenschap naar rato van zijn aandeel in de nalatenschap moeten dragen.
Een erfgenaam die de erfenis niet wenst te aanvaarden moet met andere woorden zeer voorzichtig zijn.
2. De aanvaarding onder voorrecht van boedelbeschrijving
Indien een erfgenaam niet zeker is dat de waarde van de goederen in de nalatenschap groter is dan de schulden, is het een optie om de nalatenschap te aanvaarden onder voorrecht van boedelbeschrijving. Dit beschermt de erfgenaam tegen schulden die het actief van de nalatenschap zouden overstijgen. De erfgenaam zal in dat geval niet met zijn eigen vermogen moeten instaan voor het voldoen van deze schulden.
In tegenstelling tot de zuivere aanvaarding, is het verplicht de verklaring tot aanvaarding van de nalatenschap onder voorrecht van boedelbeschrijving vast te leggen in een authentieke akte bij de notaris. Deze wordt vervolgens geregistreerd in het centraal erfregister en gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad. Er is ook een notariële boedelbeschrijving nodig waarin een nauwkeurige inventaris van de goederen van de nalatenschap wordt opgemaakt.
3. Het verwerpen van de nalatenschap
Indien de schulden het actief van de nalatenschap overstijgen of indien de erfgenaam niet uit de nalatenschap wenst te erven, kan de nalatenschap worden verworpen. Net zoals bij de aanvaarding onder voorrecht van boedelbeschrijving moet hiertoe een verklaring worden afgelegd bij de notaris in authentieke akte. De verwerping wordt vervolgens ook geregistreerd in het centraal erfregister en wordt gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad. Een nalatenschap verwerpen kan zelfs kosteloos indien het bedrag dat je als erfgenaam zou ontvangen, na aftrek van alle schulden, niet hoger is dan 6093,20 euro.
4. Aandachtspunten
Op basis van de waarde van de erfenis die de erfgenaam ontvangt en de graad van verwantschap met de overledene, worden de erfbelasting of successierechten berekend. Bij het zuiver aanvaarden van de nalatenschap of het aanvaarden onder voorrecht van boedelbeschrijving, worden de successierechten of de erfbelasting berekend op het geërfd saldo (activa – schulden). Als hij kiest voor de aanvaarding onder voorrecht van boedelbeschrijving, wordt de erfbelasting berekend op het geërfd saldo dat de erfgenaam krijgt. Als het saldo negatief is, is er in principe geen erfbelasting verschuldigd. Als de erfgenaam de nalatenschap weigert, hoeft hij geen erfbelasting te betalen.
Voor de berekening van de erfbelasting en successierechten hanteert de fiscus het ‘wettelijk vermoeden van eigendom’:
- Wanneer er schriftelijke bewijzen zijn die aantonen dat bepaalde goederen in de drie jaar voorafgaand aan het overlijden in het bezit waren van de overledene, gaat de fiscus in Vlaanderen en Brussel ervan uit dat deze goederen of gelden nog steeds aanwezig zijn in de nalatenschap op de datum van overlijden.
- In Wallonië hanteert de fiscus een periode van 5 jaar voorafgaand aan overlijden.
Bijgevolg wordt de waarde van deze goederen opgenomen in de activa van de nalatenschap, wat de erfbelasting kan verhogen. Als deze goederen op het moment van overlijden geen deel meer uitmaken van het vermogen van de overledene, bijvoorbeeld omdat ze zijn gebruikt of opnieuw geïnvesteerd, moeten de erfgenamen het wettelijk vermoeden van eigendom weerleggen. Het is daarom van groot belang om bewijzen van uitgaven bij te houden, zoals rekeninguittreksels of facturen. Bij gebrek aan tegenbewijs, geldt het wettelijk vermoeden van eigendom en worden de tegoeden nog geacht deel uit te maken van de nalatenschap.
Momenteel vindt de hervorming van de Vlaamse erfbelasting plaats. De termijn van 3 jaar die de fiscus vandaag hanteert, wil de Vlaamse regering binnenkort mogelijks verlengen naar 5 jaar. Ook in Brussel zal waarschijnlijk in de toekomst dezelfde verlenging ingevoerd worden.
Concluderend is het dus belangrijk om een zorgvuldige en weloverwogen keuze te maken over het al dan niet aanvaarden van de nalatenschap. Als erfgenaam kan niet teruggekomen worden op de gemaakte beslissing. Indien de erfgenaam bijvoorbeeld de nalatenschap aanvaardt, kan deze nadien niet meer verworpen worden.