Gaat deze winter het licht uit in Europa?

Frank Maet
Senior Macro Economist @Belfius

• De prijsstijgingen van gas en elektriciteit wakkeren de inflatie aan en kunnen het economisch herstel verstoren.
• Een aantal EU-landen vraagt actie van de Europese Commissie.
• De markt verwacht dat de gasprijzen in het voorjaar weer gaan zakken.

Europa zit midden in een gascrisis. Vorige week ging de gasprijs voor het eerst door de grens van 100 euro per megawattuur en bereikte een piek van bijna 113 euro. Dat is meer dan acht keer zo hoog als een jaar geleden (zie grafiek).

De gasprijzen zijn aan een recordtempo gestegen door de combinatie van een sterk oplopende vraag en een karig aanbod. Door de Covid-19 lockdowns crashte de prijs van gas (en olie) in 2020 omdat veel fabrieken en winkels de deuren sloten en plots minder energie verbruikten. Nu zien we het omgekeerde. Het einde van de Covid-19 beperkingen doet de vraag naar gas, olie en elektriciteit wereldwijd fors toenemen.

Tegelijkertijd is er minder aardgas voorradig dan normaal. Een koud voorjaar en een gebrek aan gas inkopen tijdens de zomer heeft gezorgd voor lage reserves in Europa. Normaal gezien wordt in de zomer, als de vraag en de prijs lager liggen, gas opgekocht en opgeslagen in lege velden. Maar dat is de voorbije zomer onvoldoende gebeurd.

Door de sluiting van kolen-en kerncentrales zijn we in België en Europa grotendeels afhankelijk van de import van aardgas uit het buitenland voor onze energiebevoorrading. Maar de tankers met vloeibaar gas uit de V.S. gaan vooral naar Azië, waar ze bereid zijn meer te betalen. Ook de aanvoer vanuit Noorwegen en Rusland hapert. De splinternieuwe Nordstream-2 pijpleiding tussen Rusland en Duitsland is klaar om te gebruiken maar het zal nog maanden duren voor de Duitse toezichthouder daarvoor het licht op groen zet. De groeiende onrust zorgt ook voor meer speculatie op de gasmarkt. Al deze factoren komen nu samen en vormen volgens energie-traders een ‘perfecte storm’ die de gasprijzen uit de pan doet swingen.

Het effect daarvan voelen sommigen nu al in de portemonnee. Omdat veel elektriciteit van gascentrales komt, stijgt de elektriciteitsprijs mee. Wat dat betekent voor de energiefactuur hangt af van het soort contract dat gezinnen hebben afgesloten met hun leverancier. Verbruikers met een contract tegen vaste prijs merken niets zolang hun contract niet afloopt. Gezinnen met een variabel contract voelen wel het verschil. De CREG (Commissie voor de Regulering van de Elektriciteit en het Gas) berekende op basis van de gemiddelde prijzen van september dat een jaarfactuur aardgas bijna 600 euro duurder wordt en voor elektriciteit komt er meer dan 100 euro bij.

Samen met de dure olieprijs doet de spectaculaire klim van de gas – en elektriciteitsprijzen de algemene inflatie snel oplopen. In september klom de Belgische inflatie naar 2,9 procent en in de eurozone zelfs naar 3,4 procent, het hoogste niveau sinds 2008. Een korte periode van hoge inflatie kan geen kwaad maar als die situatie lang aanhoudt, kan dat wegen op het economisch herstel. Vooral gezinnen met lagere inkomens, die niet konden sparen tijdens de Covid-19 lockdowns, houden minder geld over om te consumeren.

Ook kleine bedrijven en industriële verbruikers raken in de knel door de torenhoge energieprijzen. Vooral in sectoren die veel gas of elektriciteit verbruiken zoals de tuinbouw, metaalverwerking en chemie. De winstmarges komen onder druk en sommige grootverbruikers zoals BASF en Nyrstar moeten nu al hun productie terugschroeven als gevolg van de hoge energiekosten.