Kan de begroting onze energiefacturen blijven opvangen?

Annelore Van Hecke
Senior Macro Economist @Belfius

Véronique Goossens
Chief Economist @Belfius

De regionale en federale overheden geven in 2022 en 2023 in totaal 8,2 miljard euro extra uit aan maatregelen om de energiecrisis te lijf te gaan.
Kan de overheid onze energiefactuur blijven opvangen als energieprijzen langdurig hoog blijven?
Overheidsondersteuning van de vraag zorgt voor bijkomende inflatie.
Een crisis is een opportuniteit om moeilijke hervormingen door te voeren.

Gisteren herhaalde premier Alexander De Croo zijn waarschuwing dat we met zijn allen voor vijf moeilijke winters staan. Het lijkt er meer en meer op dat de energieprijzen ook de komende jaren nog hoog zullen blijven. Ze zullen nog een hele tijd blijven wegen op de productiekosten en het concurrentievermogen van onze bedrijven en de koopkracht van de gezinnen.

Bij de recente begrotingsopmaak voor volgend jaar namen de verschillende regeringen in dit land dan ook allerlei maatregelen om de energiecrisis te lijf te gaan, met de federale regering op kop. Uit het ontwerpbegrotingsplan voor 2023, dat België dit weekend indiende bij de Europese Commissie, blijkt het te gaan om netto meeruitgaven (na aftrek van nieuwe ontvangsten zoals de overwinstbelasting) van 5 miljard dit jaar en 3,2 miljard volgend jaar om de gezinnen en bedrijven te ondersteunen.

Het lijdt geen twijfel dat de hoge energiefactuur voor mensen met een laag inkomen moet opgevangen worden. In dat opzicht is het basispakket energie aan verlaagde prijs (196 euro per maand) een doelgerichte maatregel. Mensen met een vast energiecontract kunnen er geen aanspraak op maken en de hogere inkomens zullen de steun gedeeltelijk moeten terugbetalen via hun belastingbrief. Maar de regering voerde ook heel wat algemene steunmaatregelen door waarvan iedereen profiteert, denk maar aan de permanente verlaging van de btw op gas en elektriciteit.

De vraag is hoelang de regering dergelijke dure algemene maatregelen kan volhouden wanneer we met langdurig hogere energieprijzen geconfronteerd worden. Ook de Covid-crisis heeft veel geld gekost, maar de meeruitgaven waren tijdelijk van aard en verdwijnen nu de pandemie onder controle is. Als de huidige energiecrisis jarenlang aanhoudt, wordt het moeilijker om bedrijven en gezinnen te blijven ondersteunen. Zo’n beleid stimuleert ook het energiegebruik, terwijl we met energie zuiniger zullen moeten omspringen.

In deze tijden van koopkrachtverlies is de druk op het begrotingsbeleid om de economie te ondersteunen groot. Maar is het wel verstandig? De economische theorie leert ons dat een stimulatie van de vraag in de economie de inflatie verder opdrijft wanneer het aanbod niet kan volgen. Het begrotingsbeleid steekt op die manier stokken in de wielen van het monetaire beleid van de Europese centrale bank, die met hogere rentes de vraag in de economie wil afremmen. Nóg hogere inflatie en nóg hogere rentes verergeren de situatie.

Tenslotte moeten we ons de vraag stellen of onze overheid het zich kan veroorloven om zoveel geld uit te geven? Onder meer door de energiemaatregelen (maar uiteraard niet alleen daardoor) zal het gezamenlijke tekort van alle overheden in ons land dit jaar zo’n 29 miljard of 5,2% van het bbp bedragen (zie grafiek). Volgend jaar loopt dit tekort verder op tot 32 miljard of 5,8% van het bbp. De schuldgraad zou toenemen van 105% van het bbp dit jaar tot 108% van het bbp volgend jaar. Meerjarenprognoses wijzen op blijvende grote deficits van ongeveer 5% van het bbp tot 2027¹. Onder meer door de snel oplopende vergrijzingskosten en de toenemende rentelasten moeten we ons zorgen maken over de houdbaarheid van onze overheidsfinanciën. Voorzichtigheid blijft geboden. Zo zagen we onlangs in het Verenigd Koninkrijk tot wat een te genereus begrotingsbeleid kan leiden. Na het indienen van een onevenwichtig begrotingsplan, keerden de financiële markten zich tegen het Britse pond en schoot de rente op de Britse overheidsschuld fors de hoogte in. De verkoopgolf van obligaties bracht pensioenfondsen in de problemen, waardoor de Britse centrale bank moest interveniëren. Uiteindelijk paste de Britse regering haar plannen noodgedwongen aan.

Tenslotte besliste de centrale bank gisteren ook om de voorwaarden van de TLTRO (Targeted Longer-Term Refinancing Operations)-leningen aan banken te wijzigen. Deze goedkope leningen waren tijdens de pandemie een stimulans voor de banken om meer kredieten te verlenen aan bedrijven en gezinnen. Nu passen deze leningen niet langer in een context van een verdere verstrakking van het geldbeleid. Ze zorgen ook voor winsten bij banken die het goedkoop ontleende geld opnieuw bij de centrale bank kunnen deponeren tegen een steeds hogere rentevoet. Door deze leningen duurder te maken wordt de liquiditeit in de markt verder verminderd en kan de centrale bank een stukje van haar balans beginnen afbouwen.

Dit document, opgesteld en verspreid door Belfius Bank, geeft de visie van Belfius Bank op de financiële markten weer. Het bevat geen gepersonaliseerd beleggingsadvies of -aanbevelingen, noch onafhankelijk onderzoek op beleggingsgebied. Als u gepersonaliseerd beleggingsadvies wil, kan u daarvoor terecht bij uw financieel adviseur. Hij bekijkt graag met u welke gevolgen deze visie mogelijk heeft voor uw persoonlijke beleggingsportefeuille. De vermelde cijfers zijn een momentopname en onderhevig aan wijzigingen.