De verborgen kosten van Covid-19

Annelore Van Hecke
Senior Macro Economist @Belfius

Véronique Goossens
Chief Economist @Belfius

• de pandemie had in 2020 een desastreus effect op alle aspecten van het welzijn
• deze achteruitgang heeft naast de menselijke kost ook negatieve gevolgen voor de economie
• meer aandacht voor het welzijn van de Belgen is noodzakelijk, ook voor de relance van onze economie

De economische en de begrotingskost van de crisis kennen we intussen voor 2020. Een ongeziene krimp van 6,2% van het BBP en een begrotingsput die oploopt tot 10% van het BBP of bijna 45 miljard. We weten bovendien dat faillissementen en ontslagen permanente schade aan onze economie toebrengen en dat het begrotingstekort niet zomaar zal verdwijnen, maar de komende jaren blijft hangen op zo’n 6% van ons BBP.

Maar er zijn nog andere kosten die over het algemeen minder aandacht krijgen, omdat ze moeilijker te meten zijn, en omdat er politiek minder belang aan gehecht wordt aangezien alle aandacht naar de gezondheidscrisis gaat. Het Planbureau publiceerde vorige week een actualisering van haar zogenaamde "aanvullende indicatoren op het BBP", die de ontwikkeling van de samenleving en het welzijn van de bevolking proberen te vatten. De resultaten voor 2019 zijn zorgwekkend, maar voor 2020 is de eerste raming ronduit dramatisch. De pandemie heeft in 2020 een bijkomend desastreus effect op alle aspecten van het welzijn, zoals de gezondheid, levensstandaard, werkomstandigheden, opleiding en sociale relaties van de bevolking.

De fysieke gesteldheid verslechterde door uitstel van medische zorg, maar vooral de geestelijke gezondheid ging er enorm op achteruit. Uit cijfers van Sciensano blijkt dat 23 procent van de respondenten te kampen heeft met angst en 20 procent met depressieve stoornissen, wat een verdubbeling is ten opzichte van de situatie vóór de crisis. Daarnaast daalde de levensstandaard door werkloosheid of inkomensverlies, waardoor meer gezinnen moeite hebben om de eindjes aan elkaar te knopen. Ook ons sociaal netwerk ging erop achteruit, in die zin dat het aandeel van de Belgen die op de steun van vrienden en familie kunnen rekenen wanneer dat nodig is, gedaald is. Wat opleiding betreft, gaat het Planbureau voorlopig nog uit van een status quo in 2020, omdat er nog geen cijfers beschikbaar zijn over het aantal schoolverlaters. Nochtans zal ook hier de impact groot zijn. Uit onderzoek van onderwijseconoom Kristof De Witte blijkt alvast dat de eerste lockdown voor grote leerverliezen zorgde en voor een toename van de ongelijkheid tussen leerlingen.

Het is belangrijk om te beseffen dat de achteruitgang van het welzijn niet alleen aanzienlijke menselijke kosten met zich meebrengt, maar ook directe en indirecte gevolgen heeft voor onze economie. Zo schatte de OESO de economische kosten van gezondheidsproblemen in België in 2015 op 5,1% van het BBP. Meer gezondheidsproblemen betekenen hogere gezondheidszorguitgaven voor behandelingen en medicatie. Anderzijds zorgen zij ook voor een lagere productiviteit bij werknemers of voor een verhoging van de langdurige arbeidsongeschiktheid, wat meer inkomensvervangende uitkeringen en een lagere werkgelegenheidsgraad met zich meebrengt. Reeds voor de crisis waren psychische aandoeningen en gedragsstoornissen de belangrijkste oorzaak van langdurige arbeidsongeschiktheid (36% van de langdurige arbeidsongeschiktheid in 2019). De impact van de crisis op de geestelijke gezondheid kan op die manier langdurige gevolgen hebben voor onze arbeidsmarkt.